در نظام بازار؛ آیا توزیع غیر عادلانه است و یا خیر؟

قبل از ارائه جواب به این سوال، بهتر است تا روی کلمه "عادلانه" خاصتا "توزیع عادلانه" صحبت های داشته باشیم.

کلمه عادلانه که از مصدر عدل گرفته شده است معنی انصاف را ارائه میدارد. و اصطلاح "توزیع عادلانه" بدین معنی است که در توزیع و استفاده تولیدات و امکانات مادی و مالی باید عدل و انصاف در نظر گرفته شود.

حالا بیائید نظریات مکتب سوسیالیستی را در این باره مورد مطالعه قرار بدهیم. پیروان این مکتب را عقیده بر آن بود که؛ چون همه افراد حقوق و وجایب مساوی در مقابل طبیعت دارند، و همه زاده یک طبیعت اند؛ و از طرف دیگر تمام امکانات و سهولتهای مادی نیز تحفه همین طبیعت میباشد، بناً برای اینکه عدل و انصاف را مراعات نموده باشیم باید تمام امکانات و وسایل مادی را بشکل مساویانه بین افراد تقسیم نمائیم.

آیا این ادعا آنها درست است و یا خیر؟

باور من در این مورد اینست که؛ همه افراد بدون توجه به نژاد، دین، قومیت... در مقابل استفاده از عوامل طبیعی حقوق مساوی باید داشته باشند. ولی مشکل در اینجاست که با آنکه همه از استفاده عوامل دارای حقوق مساوی میباشند، ولی همه بنا بر علل متفاوت نمی توانند و یا هم نمیخواهند از این منابع مستفید شوند.

بعضی ها بنا بر فهم ناقص، ناتوانی های جسمی و فکری، بعضی ها بنا بر تنبلی، یکتعداد بنا بر عدم علاقه و خواست ایشان بر مادیات و بسیاری ها هم بنا بر عدم قبول خطرات که مبادا در عمل تولید ناکام شده خود را به خطر نه انداخته و حاضر به استفاده از این منابع نمی گردند.

اما در مقابل این گروپ، افراد دیگری هم وجود دارند که فهم و توانائی های بیشتر داشته و با تحمل مشکلات زیاد، تنبلی را از خود دور گذاشته و با قبول نمودن ریسک و خطرات زیاد و با پشت کار؛ به ترکیب خیلی خوب این عوامل دست زده و بالاخره با ایجاد یک تولید، عاید خوب را برای خود خلق نموده و از استفاده آن مستفید می گردد.

حالا؛ اگر قرار طوری باشد که تمام محصولات تولید شده برای همه افراد، هم آنانیکه با تنبلی و کسالت که موقع را به خواب و راحت سپری نموده و هم آنانیکه شب و روز را به کار و فعالیت گذشتانده، بشکل مساوی تقسیم گردد، آیا این را میتوان عدل نامید؟

کلمه که اکثرآ اشتباه میشود اینست که بعضی ها مفهوم عدل را با مفهوم مساوات یکسان میدانند. در حالیکه هر مساوی معنی عدل را نمی دهد. علاوتا مفهوم عدل این هم نیست که همه باید یکسان سطح زندگی داشته باشند. چون مفهوم عدالت در اقتصاد اینست که هرکس به اندازه زحمت خویش محصولات در دسترس داشته باشند.

در مفاهیم غیر اقتصادی نیز معنی عدل و انصاف معنی مساوات بلاقید و شرط را ارائه نمیکند. اگر چنین میبود؛ در محاکم نیز باید تمام مجرمین جزا یکسان را متحمل میشدند، در حالیکه در عمل یکی به مدت یکسال، مجرم دیگری به مدت ده سال، یکی به مرگ سوق داده میشود و دیگری به آزادی. چون در محاکم عدل صورت میگیرد و هرکس جزا و مکافات عمل خود را می بیند.

اگر به عدل از دید دین هم نگریسته شود؛ خداوند متعال(ج) میفرماید که: "خداوند به قلب و اعمال شما میبیند". یعنی اینکه خداوند عادل جزای هر یک را نظر به اعمال و فعالیت های آنها میدهد، با وجودیکه از لحاظ خلقت همه یکسان پیدا شده اند. آنهائیکه بیشتر به کارهای خوب دست میزنند و غفلت و تنبلی را کنار میگذارند، اجر بیشتر کمائی میکنند، نظر به آنانیکه با کسالت و تنبلی زندگی خود را میگذارنند. که این هم از عدالت خداوند بی نیاز(ج) سرچشمه میگرد.

نتیجه تا؛ نظام بازار آزاد و مختلط با وجود داشتن نواقص، یکی از برتری های تقسیم عادلانه عاید را نیز دارا میباشد. ولو که تقسیم مساویانه نیست، زیرا تقسیم مساویانه بالای همه افراد همیشه معنی عدل را نمی دهد. چرا که در این نظام برعکس سوسیالیزم، افراد در امر تولید، استفاده از عوامل و بالاخره سهمگیری در فعالیت های اقتصادی آزاد بوده و همه میتوانند که به این نوع فعالیت ها دست زده و هرکه این را به شکل بهتر انجام دهد، عواید بیشتر بدست میآورد. و هرکه تنبلی و غفلت نموده، کمتر عواید را دریافت خواهند نمود. که این خود بهترین نوع عدالت میباشد.

در نظام بازار؛ آیا توزیع غیر عادلانه است و یا خیر؟